با توجه به اینکه روس‌ها سابقه چندان درخشانی در مواردی همچون تکمیل و راه‌اندازی کامل نیروگاه بوشهر و سایر قراردادهای خود با ایران ندارند، شکی نیست که این بار هدف یا اهداف دیگری را دنبال می‌کنند. فکر کردن به این نکته که تصمیم اخیر پوتین در واگذاری سامانه s300 به ایران برای جلوگیری از حمله نظامی به تأسیسات هسته‌ای ما هست، ناشی از نگاه کوته‌بینی و غیر کارشناسانه است، چرا؟ زیرا در برهه‌ای از زمان که احتمال حمله به تأسیسات هسته‌ای خیلی شدید مطرح بود، روس‌ها فروش یک سیستم تسلیحاتی دفاعی که شامل تحریم‌های شورای امنیت هم نمی‌شد را از ما دریغ کردند. لذا باید پشت پرده تصمیم اخیر پوتین را در جای دیگری جستجو کرد.
مقدمه
در سال ۲۰۰۷ میلادی قراردادی به ارزش ۸۰۰ میلیون دلار میان ج.ا.ایران و روسیه برای فروش ۵ سیستم s300 از سوی روسیه به ایران به امضاء رسید که بدون تحویل هیچ‌گونه موشکی به‌صورت یک‌جانبه از سوی روس‌ها فسخ شد. دمیتری مدودف رئیس‌جمهور وقت روسیه در سال ۲۰۱۰ میلادی در راستای اجرای قطعنامه ۱۹۲۹ شورای امنیت دستوری را صادر کرد که به‌موجب آن فروش هرگونه موشک و جنگ‌افزارهای دیگری چون تانک‌های جنگی، خودروهای زرهی، ادوات توپخانه‌ای کالیبر بالا، کشتی‌ها و هواپیما و بالگردهای نظامی را به ج.ا.ایران ممنوع اعلام کرد؛ اما چند وقت پیش یعنی در فروردین‌ماه سال جاری مطابق با مارس 2015 میلادی ولادیمیر پوتین رییس‌جمهور فعلی روسیه دستور لغو ممنوعیت تحویل سامانه s300 به ایران را اعلام کرد. انتشار خبر تحویل سامانه پدافند s300 به ایران آن‌هم بعد از مذاکرات لوزان آن‌چنان در رسانه‌های خبری داخلی و خارجی خبرساز شده که باعث شد کنجکاو شویم که پشت پرده تحویل سامانه‌ای که از ابتدا هم شامل تحریم‌ها نمی‌شد ، چیست؟ با توجه به اینکه روس‌ها سابقه چندان درخشانی در مواردی همچون تکمیل و راه‌اندازی کامل نیروگاه بوشهر و سایر قراردادهای خود با ایران ندارند، شکی نیست که این بار هدف یا اهداف دیگری را دنبال می‌کنند. فکر کردن به این نکته که تصمیم اخیر پوتین در واگذاری سامانه s300 به ایران برای جلوگیری از حمله نظامی به تأسیسات هسته‌ای ما هست، ناشی از نگاه کوته‌بینی و غیر کارشناسانه است، چرا؟ زیرا در برهه‌ای از زمان که احتمال حمله به تأسیسات هسته‌ای خیلی شدید مطرح بود، روس‌ها فروش یک سیستم تسلیحاتی دفاعی که شامل تحریم‌های شورای امنیت هم نمی‌شد را از ما دریغ کردند. لذا باید پشت پرده تصمیم اخیر پوتین را در جای دیگری جستجو کرد.
مهم‌ترین مواردی که در خصوص تصمیم اخیر پوتین در واگذاری سامانه s300 به ج.ا.ایران می‌تواند مستقیم یا غیرمستقیم تأثیرگذار باشد، عبارت است از:
تشدید تنش و بحران در روابط اخیر روسیه و غرب بر سر مسئله اوکراین و تحریم‌های شدید علیه روسیه
یکی از ابعاد مهم تقابل روسیه و غرب، رویارویی اقتصادی است. در این راستا غربی‌ها در وهله نخست بحث تحریم روسیه را پیش کشیدند که این تحریم‌ها از تحریم مقامات مرتبط روسیه و بلوکه کردن دارایی‌ها و ممنوعیت صدور ویزا آغاز شد و به‌تدریج با تشدید تنش‌ها، اکنون به اعمال تحریم‌های گسترده درزمینهٔ بانکی، صنایع، شرکت‌های انرژی، تحریم سرمایه‌گذاری و صنایع تسلیحاتی روسیه منجر شده است.
ادامه سیاست ناتو بر حضور در شرق اروپا و استقرار سپر موشکی در نزدیکی مرزهای روسیه
ائتلاف ناتو از چند سال پیش اقدام به گستراندن سامانه موشکی جدید خود در سراسر اروپا کرده است. روند راه‌اندازی سامانه موشکی ناتو ازجمله احداث دو پایگاه در نزدیکی مرز روسیه در رومانی و لهستان قرار است بعد از سال 2020 کامل شود.
تحت‌فشار قرار دادن غربی‌ها برای لغو و یا به حداقل رساندن تحریم‌ها برعلیه این کشور
به نظر می‌رسد همان‌طور که ممنوعیت فروش سامانه s300 برای روس‌ها یک کارت بازی بود اکنون نیز لغو این دستور یک بازی دیگر است روس‌ها با استفاده از این کارت تلاش دارند تا غربی‌ها را تحت‌فشار قرار دهند تا حداقل تحریم‌ها علیه کشورشان را تعدیل کنند.
رقابت روسیه با غرب برای در انحصار گرفتن بازار اقتصادی و بازرگانی ایران
لغو تحریم‌ها پس از توافق هسته‌ای ایران و غرب تبعات اقتصادی گسترده‌ای برای روسیه دارد و سبب می‌شود تا آن کشور بازار کسب‌وکار در ایران را از دست دهد.
اختلاف‌نظر با غرب در مواردی ازجمله سوریه، یمن، مواجهه با تحریم‌های وضع‌شده علیه این کشور، گریز از پرداخت غرامت لغو یک‌جانبه قرارداد S300 و...
روس‌ها فروش سامانه موشکی s300 به ایران را منوط به انعقاد قراردادی جدید کرده‌اند که در این صورت عملاً پرونده شکایت ایران از روسیه در دادگاه حکمیت بین‌المللی ژنو که منجر به صدور حکم جریمه ۴ میلیارد دلاری مسکو به تهران شده بود مختومه می‌شود.
تصمیم اخیر غرب در واگذاری تسلیحات مدرن به کشورهای منطقه ازجمله واگذاری جنگنده‌های پیشرفته نسل پنجم f35 امریکا به اسراییل
احتمال اینکه تصمیم اخیر روسیه در لغو ممنوعیت فروش سامانه پدافندی s300 به ایران با فروش تسلیحات مدرن غربی ازجمله جنگنده‌های پیشرفته رافال فرانسه و سایر تسلیحات اروپایی و آمریکایی به کشورهای منطقه در ارتباط باشد، دور از تصور نیست.
جمع‌بندی
با نگاه کردن به رفتار سیاست خارجی روسیه در قبال تحویل تسلیحات نظامی به همه کشورها ازجمله ج.ا.ایران این نکته آشکار می‌شود که روسیه در این‌گونه تعاملات در عرصه‌های گوناگون، به دنبال تحقق اهداف جهانی خود بوده است لذا همکاری با ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست و تحت تأثیر شرایط بین‌المللی و درک سیاست‌گذاران این کشور از منافع ملی حال حاضر روسیه هست. بر این اساس روسیه هیچ‌گونه مشارکت استراتژیک و قطعی با ایران ندارد و این چینش مهره‌ها در صفحه شطرنج سیاست بین‌الملل است که بازی با چه بازیگری را برای روسیه در اولویت برخوردار می‌کند لذا باید با این دستور پوتین به دیده تردید نگریست. به نظر می‌رسد هدف روس‌ها دادن امید واهی به تصمیم‌گیرندگان کشور است که ازیک‌طرف ایران توافق هسته‌ای را به امید توافقی پربارتر و از طرف دیگر روس‌ها جهت دریافت امتیازات بیشتر از غرب و سیاست همیشگی بازی باکارت دیگران - به‌هم‌ریختگی خاورمیانه از سوریه و عراق گرفته تا یمن - مانع از بسته شدن این پرونده در این برهه زمانی حساس شوند.
* متون سیاستی منتشر شده در جهان پژوه، بیانگر دیدگاه نویسندگان بوده و لزوما نظر این موسسه نیست.
